ZOOTEKNİ AT NOTLARI

ZOOTEKNİ (AT)

Atlarda don evcil tek tırnaklı hayvanlarda atların bedenini örten tüylerin bütün olarak göstermiş olduğu renge don denir. Don atlarda kimlik tespitinde büyük önem taşır.

3 çeşit don vardır;

1-      Esas don

2-      Türev don

3-      Alaca don

Esas Don : Al don , yağız don , dar don , izabel don , kula don.

Türev Don : Kır don , ahreç don , boz don ,

Alaca Don :  alaca al , al alaca ,alaca yağız , alaca kula ,

Esas ( Asli ) Don : Tayıy doğduğunda sahip olduğu ve yaşamı boyunca değişiklik göstermeyen donlar bu gruba girerler.

-          Al Don : Bu donda beden bacaklar yele ve kuyruğu örten kıllar kırmızı renktedir. Kırmızı rengin az yada çok açık veya koyu tonları olabilmektedir.Al don ile doru donun karıştırmamak için yelelerine ve kuyruğunun siyah olmamasına dikkat edilmelidir.

-          Yağız Don : Bu donda beden bacaklar yele ve kuyruğu örten kıllar siyah renktedir. Kuzguni yağız donuk yağız.

-          Doru Don: Bu don çeşitinde bedeni örten kıllar kırmızı fakat yele ve kuyruk ve bacakların distal kısımları siyahtır.

-          İzabel don : Bu donda beden bacaklar yele ve kuyruğu örten kıllar sarı renktedir.

-          Kula Don : Bu donda bedeni örten kıllar somon sarısı renginde olmakla beraber yele kuyruk ve bacakların distal kısımları siyahtır.

Türev Donlar : Tay doğduğunda sahip olduğu don zamanla beyaz kılların girmesi ile sonradan meydana gelen donlar.

-          Kır Don : Bedeni örten kılların sonradan beyaz kılla karışmış şeklidir. Beyaz kıllar tay doğduğunda yoktur. Sonradan çıkarlar.

-          Boz Don : beden yanında yele kuyruk ve bacakları distal kısımlarında kırmızı ve beyaz kılların karışımında oluşmasıdır.

Alaca Don : Bedende iki ayrı donun parçalar halinde bulunması ile meydana gelir.

NİŞANELER

Koyu donlu atlarda vucudun değişik bölgelerinde görülen ve beyaz kıllardan oluşan lekelere nişane denir. Doru ve kula donlu atlarda bazen görülen ‘’ester çizgiside ‘’ nişane sayılır.

-          Alında görülen nişaneler : alında birkaç beyaz kıl , alında çok beyaz , alında kar topu , alında yıldız , alında ay , alında akıtma.

-          Burun üzerindeki nişaneler : Yarım akıtma ,  tam akıtma , yarım yüzü güzel , yüzü güzel , kesik akıtma , ağız kilitli , burun ucu abraz , burun ucu abraz nişaneli.

-          Bacaklarda görülen nişaneler : Seki eseri , seki nişanesi , alçak seki , tam seki , tam olmayan seki , yüksek seki , çizme seki.

-          Tırnakta görülen nişaneler : Beyazlık yada alacalık olarak belirtilir. Tırnak beyaz ve siyah karışık olursa alaca , beyaz olursa beyaz , dört tırnağın hepsi siyah ise hiçbir tanımlama yapılmaz.

AT IRKLARI

Soğuk kanlı atlar : genel olarak çok iri ve ağır vucut kasları fazla gelişmiş , sakin ve ağır hareketli olmaları ile karakterizedirler. Bu atlarada beden yapısı kalın ve kaba bir görünüştedir.

Sıcak kanlı atlar : Daha hafif ve ince beden yapılarına sahip , süratli yürüyüş , bedeni örten kıllar kısa , daha çok binek , spor ve hafif çekim ve taşıma işlerinde kullanılır.

1-      Yerli ırk: Arap atı , Kafkas atı , Nonius atı , akhal teke , Türkiye yerli ırkları.

2-      Kültür ırkları : İngiliz atı , Haflinger atı , Anglo-Arap atı , Tırısçı ırklar.

3-      Yarım Kan Atlar : Holstein atı , Hannover atı , olderburg atı.

4-      Poniler: Shetland atı , İzlanda atı.

Türkiye yetiştirilen at ırkları :

1-      ARAP ATI :

-          Gözler iri bakışlar canlıdır. Baş profili hafif iç bükeydir.

-          Cidago kısa olanlar kuvvetli ve belirgindir.

-          Cidago yüksek olanlar beden uzunluğu biraz fazla.

-          Sağrı kısa düz ve az eğilimlidir.

-          Kuyruk bağlantısı yukardadır.

-          Koşarken kuyruk tutma gösterir.

-          En çok doru , al ve kır don görülür. Yağızda nadiren vardır.

-          Binek , koşum , çekim ve yarış gibi verimlerinden yararlanılır. Kombine verimli ırktır.

2-      İNGİLİZ ATI:

-          İngiliz atı yarış yeteneğinin mükemmel olan sıcak kanlı at ırklarının en önemlisidir.

-          Baş biraz büyük ve uzundur.

-          Cidago uzun kuvvetli ve yüksektir.

-          Beden derin ve geniştir. Yandan dikdörtgen şeklindedir.

-          Sağrı uzun ve meyillidir.

-          Kuyruk bağlantısı biraz aşağıdadır.

-          En çok al ve doru don görülür.

-          İngiliz atı bir yarış ve spor atıdır. Yarışa hizmeti uygun olmayanlar binek hizmetinde kullanılır.

3-      Haflinger atı : Ağır yük çekimi ve taşıma yeteneği olan dağlık ve engebeli arazide iş verimi çok yüksüz olan bir at ırkıdır.

-          Baş küçük alın geniştir.

-          Yelesi bol ve uzundur.

-          Oluklu ( çift ) sağrı görülür.

-          Bu ırkta sadece ‘’ Akkanat Al ‘’ don isimi verilen al don hakimdir.

Yerli At Tipleri: Anadolu tipleri , Çukurova Tipleri , Uzunyayla atı , Midilliler ve diğer yöresel tipler.

İrish hunter ( İrlanda atı ) : Özellikle sıçrama yeteneğinin çok iyi olması nedeniyle uluslar arası bir üne sahiptir. Zeki yetenekli cesur dayanıklı ve atik bir ırktır.Omuzlar kuvvetli gögüs geniş ve derindir.

Anglo- Arap : Değişik ülkelerde saf kan İngiliz ile saf kan arap arasında yapılan melezlemeler ile elde edilmiş ırktır. Hafif siklet bir binek ve spor atıdır.

Hanofer Atı : Koyu dona sahiptir. Cesur , zeki , iyi huylu ve yetenekli bir ırktır. Alın düz , yüz uzunca burun koç burnuna benzer.

Holstein Atı : Ana vatanı almanyadır. Koyu donlardan yağız ve doru en fazla görülür. Gögüs derin ve geniş cidago yüksektir. Baş iri ve kulaklar büyüktür.

Akhat Teke : Anavatanı türkmenistandır. En çok kır ve doru donlarla rastlanırlar. Boyun ince ve uzun cidago belirgindir. Sağrı hafif meyillidir. Sporcu bir attır. Cesur inatçı ve kötü bir huya sahiptir.

Kobardin : Bir dağ ırkıdır. Genelde binek ve yük taşıma işlerinde kullanılır. Ana vatanı kuzey kafkasyadır.

Atlarda yürüyüş ve koşma şekilleri:

Adeta: Atın kendi halinde yürümesidir. ( ön sağ , arka sol , ön sol , arka sağ )

Tırıs : Çapraz ayaklar aynı zamanda hareket eder.

Rahvan : Bir yandaki ayakla aynı yandaki hareket eder.

Dört nal : En hızlı yürüyüş şeklidir her iki ayak bir biri ardından yerden kesilir.

Veteriner Hekim Harun Kaya