HAYVAN BESLEME 2

BÖLÜM : 1 YEMLERİN TANIMI , SINIFLANDIRILMASI VE DEĞERLİLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Yem : Hayvanın ağız yoluyla beslenmesi amacıyla kullanılan işlenmiş , kısmen işlenmiş veya işlenmemiş katkı maddeleride dahil olmak üzere her türlü madde ve ürünlere denir. Başka bir değişle yem ; normal miktarlarda verildiği zaman hayvana zararlı etki yapmayan , hayvanların yaşama ve verim payı gereksinimlerini karşılayan , organik veya inorganik besin maddelerinin bir veya bir kaçını kapsayan bitkisel veya hayvansal kökenli yada doğada serbest olarak bulunan maddelerdir.

YEM OLARAK KULLANIMI YASAK OLAN MADDELER *

1-      Her türlü hormon ve benzeri maddeler

2-      Koksidiostatlar ve histomonastatlar hariç , antibiyotik ve ilaç olan maddeler.

3-      Hayvansal proteinler , hayvansal orjinli organik DCB ve TCB

4-      Gübre , idrar , sindirim sistemi içeriği

5-      Tanenli maddeler

6-      Deri ve deri artıkları

7-      Odun , talaş , toz

8-      Atık sulardan elde edilen atıklar , ev atığı , kentsel atıklar.

9-      Ambalaj yada ambalaj parçaları

10-   Restoran ve yemekhane artıkları

11-   Bitki koruma ürünleri , tohumluklar , bitkisel çoğaltım materyaller yada onların yan ürünleri.

*KABA YEM : birim hacmi içinde besin maddeleri yoğunluğu az sindirebilirliliği düşük KM’ sinde %18 ‘in üzerinde HS içeren yem maddeleridir.

KONSANTRE YEM HAM MADDESİ ( KESİF YEM ) : birim hacimi içinde besin madde yoğunluğu fazla sindirebilirliliği yüksek ve KM’sinde %18 ‘in altında HS içeren yem maddeleridir.

RASYON : yaşama ve verim payı besin maddeleri ihtiyacını karşılamak için hayvana verilen bir günlük yem miktarıdır. İşletme tarafından üretilen kısımına temel rasyon denir.

YEMLERİN SINIFLANDIRILMASI***

1-      Yemlerin kaynaklarına göre sınıflandırılması :

a)      Kaba yemlerin : *

-          Yeşil yemler

-          Kök ve yumru yemler

-          Dolgu maddesince zengin yemler

-          Konserve yemler

b)      Ticari ( Konsantre ) yemlerin sınıflandırılması : *

-          Tane yemler

-          Endüstri kalıntıları

-          Yemlik yağlar

-          Hayvansal kökenli yemler

-          Mineral yemler

c)       Yem katkı maddeleri  ( Ticarinin devamı ) *

-          Yem teknolojisi ile ilgili yem katkı maddeleri

-          Duyusal yem katkı maddeleri

-          Besin madde niteliğindeki yem katkı maddeleri

-          Zooteknik yem katkı maddeleri

-          Antikoksidialler ve histomonastatlar

2-      Yemlerin kapsadıkları besin maddeleri yoğunluğuna göre sınıflandırılması

-          Protein bakımından zengin yemler

-          Enerji bakımından zengin yemler

-          Dolgu maddesi bakımından…

-          Mineral ….

-          Vitamin …

YEMLERİN DEĞERLİLİĞİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1-      Yemlerin hazırlanış şekli

a)      Kabuğun alınması

b)      Tanelerin bütünlüğünün bozulması

c)       Isıtma – buharlaşma

d)      Peletleme

2-      Yemler arasındaki ortak etkileşim

3-      Beslenme alışkanlığı

4-      Tüketilen yem miktarı

5-      Yemin bileşimi

6-      Yemlerdeki antinutrisyonel faktörler : Soya fasulyesindeki tripsin inhibitörü , pamuk tohumu küspesindeki gosipol , birçok yem maddesinde bulunan tanenler , fiğ tanesindeki visin , tane yemdeki fitin , şeker pancarı yaprağı ve bazı yabani otlardaki okzalik asit , yonca ve kolzadaki saponinler , keten tohumundaki linemarin ( yem maddelerinin değerini düşürmekle beraber tüketen hayvanlara zararlar verir.)

7-      Yemlerin saklanması ve depolanması

8-      Yemlerin üretildiği arazinin niteliği

9-      Yem maddelerinin hasat zamanı

10-   Yemlerdeki bulaşıklık durumu

11-   Kimyasal muameleler

BÖLÜM 2 : KABA YEMLER

BÖLÜM : 2.1 YEŞİL YEMLER

Henüz gelişimini tamamlamamış , bol yapraklı döneminde sap , yaprak , filiz ve çiçeklerini üzerinde bulunduran ve hayvanlara otlatarak yada biçilerek yedirilen yemlere yeşil yem denir .

1-      Çayır ve mera otlarının kimyasal birleşimi

a)      Su : Çayır ve mera otlarının su miktarı değişkendir. Büyüme döneminde %75-85  iken olgunlaşınca %65 ‘ e düşmektedir.

b)      KH : genel olarak eriyebilir KH miktarı , yem bitkisinin tam çiçeklenme dönemi öncesinde daha fazladır.

Bileşimi	KH	Azotlu unsurlar	Diğer unsurlar
HP( 19.0)	GLİKOZ (1,6)	TOPLAM N (3,0)	LİGNİN (5,2)
HY (4,5)	FRUKTOZ ( 1,3)	PROTEİN-N (2,7)
HS ( 21,0)	SAKKAROZ(4,5)	NPN(0,3)
NÖM(45)	OLİGOSAKKARİT(2)
HK(10,8)	FRUKTANLAR(7)
	GALAKTAN(1)
	ARABAN(3)
	KSİLAN(6,3)
	SELÜLOZ(20,2)		ÖNEMLİ TABLO

c)       Protein : %3 – 30 arasında değişir. Nitrit hemoglobindeki demiri ferro halinden ferri durumuna taşıyamaz ve sonuçta titreme , solunum sayısı artması , sallanma ve ölüm oluşabilir. Buna nitrat zehirlenmesi denir.

d)      Lipit : Yeşil yem bitkilerinde en fazla %6 kadardır.

e)      Mineral maddeler

f)       Vitaminler

g)      Enerji

ÇAYIR VE MERALARIN KALİTESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1-      Vejetasyon dönemi

2-      Bitki türü

3-      İklim

4-      Otlama şekli

5-      Toprağın yapısı ve gübrelenme

MERA YÖNETİMİNDE DİKKAT EDİLECEK ÖNEMLİ NOKTALAR : Mera amenajmanı meraların çoğu doğru bir şekilde otlatılmasını aşağıdaki temel prensiplere uymak zorundadır.

1-      Meraların uygun bir mevsimde otlatmak

2-      Meraları kapasiteleri dahilinde otlatmak

3-      Hayvanları mera üzerine üniform şekilde dağıtmak

4-      Yem tipine uygun hayvan ile otlatmak

kritik periyot : Büyüme başlangıcı ile ihtiyaç fazlası besin maddelerinin yeniden dolan depolanması başlangıcı arasındaki zamana denir.

** Münavebeli otlatma : meranın otlatma kapasitesi bir birine eşit 6 bölüme ayrılır. Bölümlerin bir birini izleyecek şekilde otlatılmasından ibarettir. Her bölümün otlatma süresini bitkilerin dinlenme ihtiyacı belirler. Genelde mera bitkileri otlandıktan sonra 3-4 hafta dinlenmeye bırakılır. Bu sürede her bölüm dinlenmiş olur. Her bölüme verilen dinlenme süresi , bölüm sayısının bir eksiğine bölündüğü zaman bölümlerin otlama süresi bulunmuş olur.

KÜLTÜR YEŞİL YEM BİTKİLERİ

1-      BAKLAGİL YEŞİL YEMLERİ

-          Yonca : protein mineral ve vitaminler yönünden zengindir. Çiçeklenme 1/10 olduğu zaman biçilir. Tamamen çiçeklendiği zaman karoten miktarı en yüksek düzeyde olan kaba yem maddesidir. İyi kaliteli kuru yoncada 50mg/kg beta-karoten ve 650-2200 IU/kg vitamin D2 bulunur. Pektin metil esteraz timpaniye sebep olabilir karşılaşmamak için buğdaygillerle karışım olarak vermek lazımdır. Saponin etkisiyle köpük ve gaz birikip ölüme sebebiyet verebilir.

-          Üçgül : Timpani yoncaya göre daha az gözlemlenir. Çiçeklenme yarıdan fazla olduğu zaman biçilir. Siyanoglikozit nedeniyle koyun ve sığırda zehirlenmelere sebebiyet verebilir.

-          Korunga : Timpani yapmazlar. HP kuru otunda %14-19 arasındadır. Çiçeklenme 1/10 ‘da biçilir. Bal arıları için iyi bir besin maddesidir.

-          Fiğ : %25-30 HP bulunur. İneklere fazla verilirse sütün tadını bozabilir. Gebe koyunlarda abort yaptırabilir.

-          Acı bakla , Yemlik bezelye , Mürdümük : Rum’da toksikasyona sebep olabilir.

-          Gazalboynuzu : Timpani yapmazlar ve kendisini yeniliyebilirler.

**Yonca ve üçgül timpani yaparken ; korunga , gazalboynuzu ve nohut geveni timpani yapmazlar.

2-      BUĞDAYGİL YEŞİL YEMLERİ

-          Gelir hayvanlarına verilen ve biçimlerine hasıl denir.

-          Tahıl hasılları : HP %5-12

-          Mısır hasılı : ishale neden olabilirler.

-          Yulaf hasılı , darı , ayrık , kılçıksız brom otu , kamışsı yumak , çayır kelp kuyruğu , çayır salkım otu , İngiliz çimi ve İtalyan çimi.

-          Sudan otu : Yılda 4 kez biçilebilir. 60 cm ‘ye gelince biçilirler çünkü bu dönemde hidrosiyonik asit içeriği düşüktür.

3-      DİĞER YEŞİL YEM BİTKİLERİ

-          Ay çiçeği yeşili , hayvan pancarı yaprakları , lahana yaprakları , havuç yaprakları : karotence zengindirler.

-          Şeker pancarı yaprakları : %15-20 KM , %2-3 HP , %1,3-2,5 HS bulunur. Okzalik asit ve saponin içerdiği için ishale neden olabilir. 1 kg verildiği zaman 1-1,5 gr CaCO3 verilmesi gerekmektedir. Süt ineklerine sağımdan sonra verilir.

g/kg	KM	HS	HP	HY
ÇAYIR ÜÇGÜLÜ	190	274	179	37
Yonca	240	300	171	17
Korunga	230	209	196	26
Fiğ	180	290	178	28

Sorulabilir. (Ruminantlarda kullanılan bazı baklagil otların besin madde birleşimi ) ( Tablo )

BÖLÜM : 2.2 KURU OTLAR

Yeşil yemler ot yiyen çiftlik hayvanlarının yaşamlarını sürdürmeleri , gelişmeleri hatta iyi verim verebilmeleri için gereksinim duydukları hayvan beslemede büyük önem taşıyan yeşil yemlerin üretimi ülkelerin coğrafi durumuna göre değişmekle birlikte genellikle yılın sadece 6 ayında mümkün olur. Yeşil yemler aşağıdaki yöntemlerle konserve edilirler ;

1-      KURUTMA YÖNTEMİ

-          Doğal kurutma

a)      Yerde kurutma

b)      Sehpada kurutma

-          Yapay kurutma

a)      Ambarda kurutma

b)      Sıcakta kurutma

2-      SİLOLAMA YÖNTEMİ ( SİLAJ YEMLER )

KURUTMA YÖNTEMLERİ : kurutma , yeşil yemlerin yapısında bulunan suyun uzaklaştırılması ile tanımlanabilir. Yöntemin esası bitki hücrelerinin kurutularak öldürülmesidir. Kurutma işlemi uygulanan yeşil bitkilerin besin maddesi bakımından zengin olduğunda dönemde biçilip yapılması gerekir. Kaliteli bir kuru ot elde etmek için yeşil bitkide bulunan su miktarının %15’in altına düşürmek gerekir.

**

Yeşil bitkide ; Su %75-90 arasında , KM ise %12-25’dir kurutma işlemi uygulandıktan sonra kuru ottaki değerler şöyledir ; KM : %85-88 , su ise %12-15’dir.

DOĞAL KURUTMA : Bu yöntemle kurutma güneş ışınları ve hava akımı etkisiyle gerçekleşir. Bu faktörlerin etki derecesi kurutmayı hızlandırır veya yavaşlatır. Özellikle bu yöntem ile kurutulan bitkilerde fazla miktarda kayıplar oluşur.

a)      Yerde Kurutma : En yaygın kullanılan kurutma yöntemidir. Yeşil bitkiler biçildiği yerde kurutulur. Güneş ışınları etkisiyle bitkinin kapsadığı su miktarı %12-15’e kadar düşürülür. Su miktarının %15’in üzerine çıkması halinde rutubet-mantar-toksik etkiler meydana gelir.

b)      Sehpada kurutma : özellikle yağışı bol bölgelerde yeşil bitkilerin yerde doğal yöntemle kurutulması pek güvenli değildir. Bu yöntemle kurutma sonucu oluşan besin maddeleri kayıbını önlemek yada asgari düzeye indirmek amacıyla sehpada kurutma yöntemi kullanılır.

**

Sehpada kurutmanın yerde kurutmaya göre avantajları : Sehpada kurutulacak otların biçimi için havaların düzelmesini beklemeye gerek yoktur bu bakımdan bitki vejetasyonun en uygun zamanında biçilir. Bu yöntemle kurutulan otun yığılmadan dolayı kızışma tehlikesi daha azdır. Mekanik zedelenme sonucu meydana gelebilecek yaprak kayıbıda düşük düzeyde olur.

Dezavantajları : Sehpanın yaptırılması , bunların bitkinin biçildiği alana taşınması daha sonra saklanması ek masrafları gerektirebilir.

YAPAY KURUTMA :

a)      Ambarda kurutma : bitkilerin açıkta kurutulmaya uygun olmadığı hava koşullarında çatı altı veya ambar gibi kapalı yerlerde kurutulması yöntemidir. Yeşil bitkiler açık havada ve su oranları %40’a düşürülene kadar soldurulur. Soldurulan bitkiler kapalı yerlere alınarak arasından kuvvetli hava akımı geçiriir. Ve kapsamlarında ki su miktarı %15’e düşürülene kadar kurutulmaya devam edilir. Bu kurutma yönteminde bitki yığınına uygulanan hava ısıtılmadan verilen havadır. Ambarda kurutma büyük yatırım gerektiren bir yöntemdir. Ancak açıkta kurutma yönteminde meydana gelen besin maddeleri kayıbının önlenmesi yapılan masrafları çıkarmakta , yöntemi karlı kılabilmektedir.

b)      Sıcakta kurutma : yeşil bitkilerin sıcak hava etkisi ile kurutulması bu yemlerin besin değerinin en iyi şekilde korunmasını mümkün kılar. Bu amaçla sıcak havanın kullanılması dış çevre havasının sıcaklık ve nemine bağlılığı ortadan kaldırmak bakımından yararlıdır. Kurutma işlemi için harcanan enerjinin bedeli oldukça yüksektir kayıbı önlenen besin maddeleri miktarı ile harcanan enerji bedeli arasında iyi bir dengenin kurulması gereklidir.

KURU OT ÜRETİMİ SIRASINDA GELİŞEN OLAYLAR

Bu durumda en belirgin değişiklik karoten kayıbına bağlı olarak pigment değişikliğidir. Hızlı kuruyamayacak kadar çok ıslak olan otların yığın veya balya şeklinde depolanması durumunda belirgin bir sıcaklık artışına yol açan fermantasyon gözlemlenir. Bu olgu termofilik küflerin önemli miktarda üremesine bağlanmaktadır. Bunun sonucu otun rengi kahverengine döner. Otta kızışmalar oluşur. Aşırı sıcaklık ve küflenmeler protein ve enerjinin sindirilebilirliğinin önemli derecede azalmasına neden olur.

**Kuru ot üretimi sırasında oluşan besin maddeleri kayıpları :

1-      Solunuma bağlı kayıplar : bitkideki başlıca kayıp eriyebilir karbonhidratlarda meydana gelir. Biçilen bitkide kuru madde miktarı %62’ye ulaşana kadar devam eden solunum sonucunda şekerler CO2 ve H20 ya dönüşür. Böylece geriye bitkinin selüloz ve lignin bakımından zengin kısımı kalır. Diğer taraftan bitki enzimleri etkisi ile proteinlerdede bazı değişiklikler oluşabilir ancak bitki yağmur altında kalmadığı sürece HP değerinde önemli bir değişiklik meydana gelmez.

2-      Fermantasyona bağlı kayıplar : gerek kurutma sırasında gerekse kurutma sonrası depolamada fermantasyon kayıpları oluşabilmektedir.  Kurutma hızına ve derecesine göre tarlada yada ot ambarlara konulduktan sonra bitkinin yapısında bulunan enzim ve bakterilerin yol açtığı fermantasyon kayıpları gözlemlenebilir. Bundan vitamin A’nin provitamini olan karotenleri önemli derece etkilenir. Kuru maddesi 150-200mg/kg miktarda bulunan karoten oksidasyon sonucunda 2-20mg/kg kadar düşer. Karoten kayıbı yeşil bitkilerin sehpalarda veya kapalı ambarlarda hızla kurutulmalarında kayıp azalmaktadır. Ot iyi kurutulduğunda aşırı derecede kızışma olmayacak 6 aylık bir depolama sonucunda KM’deki kayıplar %5-7 ‘ yi geçmeyecektir. İyi yapılmayan kurutmalarda şiddetli kızışma ve küflenmeye bağlı önemli besin maddeleri kayıbı meydana gelir.

3-      Yıkanma kayıpları : kurutma sırasında otun yağmurla ıslanması şeker ve proteinler gibi eriyebilir besin maddelerinin su ile bitkiden ayrılmasına neden olur. Geriye bitkinin HS’i kalır.

4-      Mekanik kayıplar : kurutulan bitkilerin özellikle baklagillerin besin maddeleri yönünden en değerli kısımları yapraklarıdır. Bitkinin bu bölümü sap ve gövdeye göre 2-3 kat daha fazla protein içerir. Ayrıca vit ve mineral bakımından en zengin kısımdır.

5-      Mikroorganizmaların faaliyeti : kötü hava koşulları nedeniyle kurutma işlemi uzarsa bakteri ve mantar faaliyeti sonucu bitkide değişiklikler oluşur. Buna bağlı olarak bitkide küflenmeler görülür. Propiyonik asit gibi fungusitler kullanılması gibi otlarda küf oluşumunun önüne geçilebilir.

KİMYASAL KRİTERLER : elde edilen kuru ot üzerinde weende analizi yöntemine göre bir dizi inceleme yapılır. Bir otun değerlerinin belirlenmesinde HS miktarı bir önem taşır.

-          ADF : hücre duvarında lignin ve selüloz vardır.

-          NDF : hemiselüloz vardır , sindirebilirlik yüksektir. Değerlendirmede bu önemli rol oynar.

**FİZİKSEL KRİTERLER

1-      Yaprak oranı %40

2-      Renk : parlak yeşil

3-      Aroma

4-      Yumuşaklık ve esneklik

5-      Yabancı madde

SİLAJ YEMLER

** Yeterli düzeyde kuru madde ( %30-40 ) içeren yeşil yemlerin biçildikten sonra anaerob koşullarda saklanması sonucu elde edilen fermente yemlere silaj yemi , yapılan işleme silolama ve yapılan yere silo denir.

SİLAJ YAPILMASININ NEDENLERİ

Kaba yemler hayvan beslemede 4 yöntemle değerlendirilir ;

1-      Merada otlatma

2-      Kuru ot elde etme

3-      Silaj yapma

4-      Balya silajı yapma

Silaj yeminin yapımı sırasında 3 önemli faktör vardır ;

1-      Silo yeminin kimyasal kompozisyonu : silajlarda genellikle KH bakımından zengin bitkiler kullanılır çünkü bakterilerin yüksek nişastalılarda artması ve fermentasyon olayına bağlıdır.

2-      Silo yemine O2 girişi : Silajın sıkıştırılması ve kullanılan yemin hep aynı yerden alınmasıdır.

3-      Bakteriyel popülasyon aktivasyonu

** Not : Fermantasyonun devam etmesi kaba yemin kimyasal kompozisyonuna bağlıdır. Fermantasyonda iyi bir korumanın sağlanması için silaj yeminde laktik asit üretiminin yüksek , pH’ın düşük , şeker miktarının yeterli ve buffer kapasitenin yüksek olması gerekir.

**SİLAJIN AVANTAJLARI

1-      Silaj yemlerde besin madde kayıbı minimum seviyededir.

2-      Kötü hava koşullarında dahi iyi kaliteli yem elde edilir.

3-      Her mevsimde , meranın yetersiz kaldığı durumlarda hayvanlara daha ucuz ve özsu bakımından zengin yem yedirme olanağı sağlar.

4-      Kurutuldukları zaman sertleşen yemler silolandığında daha yumuşak bir hal alır ve hayvan tarafından sevilerek tüketilir. Böylece daha ekonomik bir yem üretimi sağlanır.

5-      Fermantasyon sırasında yeşil yemler tazeliğini ve yumuşaklılığını koruduğu için lezzetli ve hoş kokulu biraz laksatif etkiye sahip ve hayvan tarafından istekle tüketilen yem elde edilir.

6-      Silaj yemler her dönüm araziden maksimum verim alma olanağı sağlar.

7-      Silajın depolanması kuru ota nazaran daha kolaydır ve her kilogram KM için daha az alana ihtiyaç vardır.

8-      Bu yöntem sayesinde tarla erken boşaltılır dolasıyla ikinci bir ürün ekimine hazırlanır. Çünkü bitkinin silolanması için besin maddesi yönünden yoğun olduğu dönemde biçilir.

9-      Yangın tehlikesi yoktur.

10-   Silo yemi usulüne uygun elde edildiğinde uzun süre değerini kaybetmeden saklanabilir. dolayısıyla iyi bir yedek yem olarak işletmede tutulabilir.

**SİLAJ YAPIMININ OLUMSUZ YÖNLERİ

1-      Silo üretimi için silo adı verilen yapılara ihtiyaç vardır. Sözü edilen yapıların yapımı kurutma yöntemine göre daha pahalıdır.

2-      Silo yemi güneşte kurutulan ota göre daha az D vit. içerir.

3-      Yüksek düzeyde su kapsadığından aynı miktar kuru maddenin servisi için 3-4 misli işçilik gerektirir.

4-      Silolama sırasında özellikle silajı zor yapılan yem bitkilerine katkı maddesi ve prezervatif kullanmak gerekir. Bunlarda ekstra masraf oluşturur.

** SÜT ASİDİ BAKTERİLERİNİN OLUŞMASI İÇİN OPTİMUM KOŞULLAR

1-      Yeşil bitkilerin soldurulması ve parçalanması

2-      Anaerob ortam

3-      Isı : süt asidi bakterilerinin bir bölümü 40-45C’de ürer. Bunlara sıcak süt asidi bakterileri denir. Bir bölümüde 8-30C’de çoğalır. Bunlarada soğuk süt asidi bakterileri adı verilir.

4-      pH : 3.8-4.2

5-      KH’ça zengin ortam

SİLO YEMİ YAPIMI İÇİN UYGUN YEM BİTKİLERİ

1-      Silolamaya en uygun yemler : mısır hasılı , şeker pancarı ve hayvan pancarı yaprakları ve başları ve darı hasılı.

2-      Silolamaya az uygun yemler : tırfıl , hububad sapları , üçgül , yer elması yeşili , ay çiçeği yeşili.

3-      Silolaması zor olan yemler : körpe çayır otları , bakla , lüpen , üçgül.

4-      Silolanması en zor olan yemler : yonca , korunga , fiğ , bezelye.

** İYİ BİR SİLAJDA OLMASI GEREKEN KRİTERLER

1-      Anaerobik ortam : en önemli kriterdir.

2-      Koku : sirke asidi veya şarap kokusunda olmalıdır.

3-      Renk : zeytin yeşili olmalıdır.

4-      pH : 3.8-4.2 arasında olmalıdır.

5-      Bitkinin doku bütünlüğü

MISIR HASILI SİLAJI : çok fazla yaygındır. Mısır silajı enerji yönünden zengin olup kapsamındaki selülozun sindirimide yüksektir. En olumsuz yanı ise HP düzeyinin %10’nun altında olmasıdır. Mısır silajı yapılırken 2 önemli kriter vardır bunlar ; mısır hasılının biçim zamanının çok iyi belirlenmesi , iyi bir fermantasyonun sağlanmasıdır. Mısır hasılında en uygun biçim zamanı tanenin koçan ile birleştiği yerde siyah bir tabakanın oluştuğu dönemdir. Silaj yemi 4 farklı dönemde biçilebilir.

1-      Süt taneli dönem

2-      Hamur kıvamı

3-      Hamur kıvamının son dönemi

4-      Tanenin tam sertleştiği dönem olarak sınıflandırılabilir.

MISIR SİLAJININ BOZULMASINA NEDEN OLAN FAKTÖRLER

1-      Kuraklık

2-      Yüksek sıcaklık

3-      Küf ve mantar

4-      Ayazda ve dolu yağışında büyük hasara uğrarlar.

SİLO YERLERİNİN BELİRLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR

1-      Silonun ahırın yakınında olması gerekir. Böylece işçilikten tasarruf edilmiş olur.

2-      Silolar şerbet ve gübre çukurlarına yakın olmalıdır aksi halde sızıntı ile silo yeminin bozulması söz konusu olabilir.

3-      Silaj materyalini kaplara doldurma boşaltma ve ahıra taşınmasını kolaylıkla yapılabilecek yerler seçilmelidir.

4-      Silonun biraz meyilli bir yerde yapılması gerekir. Eğer düz bir yerdede yapılacaksa silo tabanına %1-2 meyil vermek özellikle yağmur sularının dışarı atılması için şarttır.

5-      Silajın kullanıldığı ahırda çok iyi bir havalandırma planının yapılması gerekir.

SİLAJ MİKROBİYOLOJİSİSİ

1-      Homofermantatif laktik asit bakterileri

2-      Heterofermantatif laktik asit bakterileri

SİLAJDA KATKI MADDELERİ

a)      Etkili bir fermantasyonla iyi bir koruma sağlamak.

b)      İyi bir besin madde değerine ulaşılmasıdır.

1-      Sitimülanlar :

a) Melas :

b) Peynir altı suyu

c) Şeker

d) KH ile zengin maddeler

e) tuz

f) kireç taşı

g) enzimler

2-      İNHİBİTÖRLER

SİLAJ TÜKETİMİ : süt ineği rasyonuna mak. 40kg silaj yemi verilebilir ancak ideal oran 15-30kg/gündür. Besi sığırlarına ve danalara 15kg/gün , koyunlara 3-4kg/gün , atlara 5kg/gün silaj yemi verebilir.

KÖK VE YUMRU YEMLER :  Bu gruptaki yemlerin bir özelliği hem insan hemde hayvan yiyeceği olarak kullanılmasıdır. Kök ve yumru yemlerde su miktarı %75-94 arasında değişmektedir. Kök ve yumru yemler besin maddeleri bakımından karşılaştırılsa yumru yemler kök yemlere göre KM ve HP bakımından daha zengindir. Aynı zamanda proteinin biyolojik değeride yumru yemlerde daha üstündür. Organik maddenin büyük bir kısımı yumru yemlerde nişasta kök yemlerde ise şeker tabiatında bulunmaktadır.

1-      **KÖK YEMLER :  Bu yemler arasında şeker pancarı , hayvan pancarı , havuç ve şalgam yer almaktadır. Havucun çiftlik hayvanlarında kullanım amacı pek ekonomik değildir. Ancak atlar başta olmak üzere diğer hayvanlarda rahatlıkla kullanılabilir.

a)      Hayvan Pancarı : KM %16 HP % 8 HS %4.5 ME %12.5. sığırlarda fazla verildiğinde süt yağını azaltır ve sütün tadını bozar.

b)      **Şeker Pancarı : Hayvan beslemede 4 ürünü kullanılır ;

1-       Kendisi

2-      Posası

3-      Yaprakları

4-      Şeker elde edilmesi sırasında elde edilen melas.

Şeker pancarı hayvan yemi olarak kullanılacaksa şu noktalara dikkat etmek gerekir;

1-      Şeker pancarı hayvan pancarına göre daha fazla toprak ve çamur içerir hayvanlara verilmeden önce iyice temizlenmelidir.

2-      Şeker pancarı belli bir süre depolanacaksa yaprak dipleri ile pancar başları kesilmeden bırakılmalıdır aksi halde kısa sürede çürürler.

3-      Şeker pancarı kolay eriyebilir. KH ile zengin olduğu için rum.’larda gaz oluşuma neden olur. Kuru ot yonca ve saman gibi yemlerle karıştırılıp verilmelidir.

Şeker pancarında KM’nin büyük bir kısımı şekerden ibarettir. Şeker pancarı protein bakımından yetersiz olup bunun çoğuda NPN şeklindedir. Şeker KM hayvan pancarından daha fazla olup %22-25 arasındadır. HP %4.8 HS %4.8 HY % 0.4 HK %1.9 ME %13.7 ve % 3 sakkaroz , 114mg Ca bulundurur.

Melas : Şeker pancarından pekmez gibi bir özsuyu elde edilir ki buna denir NPN bakımından zengindir.

c)       Şalgam : KM %9 HP %12.2 HS %11.1 HY %2.2 HK %7.8 ME %11.2 MJ/kg

d)      *Havuç : karoten kaynağıdır. Tereyağına sarı renk , yumurtanın sarısını iyileştirir , süte lezzet verir. KM %12 HP %8.8 HS %9.2 HY %1.7 HK % 10 ME % 12.5 MJ/kg

2-      YUMRU YEMLER : Daha yüksek KM ve düşük HS içerirler. Patates , tatlı patates , yer elması , tapiyoka örnek olarak verilebilir.

a)      Patates : KM’nin yaklaşık %10 HP olup bunun yaklaşık yarısı azotsuz ön maddeden ibarettir. Mineral maddeler bakımından genelde yetersizdir. Sadece potasyumca zengindir. Ortalama olarak %21 KM %11 HP %3.8 HS %5 HY %4.2 HK %12.5 MJ/KG ME bulunmaktatıdır. Patates 2-10mg/100mg arasında değişen oranlarda solanin adı verilen alkaloid içermektedir. Genellikle olgunlaşmamış filiz veren patateste ve küçük yumrularda ( yeşil patates ) daha fazladır.

b)      Tatlı patates : karoten bakımından normal patatesten daha zengin rengi farklı proteini hemen hemen tümü geçektir. Sindirilme derecesi yüksektir. %32 KM kurunun içerisinde %3,9 HP %1,6 HY %3,8HS %5,8HK %12,8 MJ/KG ME içermektedir.

c)       Yer elması : yapısında %20KM bu KM’de %7,5 HP %3,5 HS %1 HY %5,5HK 13,2 MJ/KG ME içermektedir. At sığır ve domuzlara verilir. * çok fazla inulin içerir katı maddesi veya gıda takviyesi olarak kullanılır.

d)      Tapiyoka : %37 KM bu KM’de %3,5 HP % 4,3 HS %0,9 HY %3 HK %65 Nişasta 12,8 mj/kg ME içermektedir. Civciv ve piliç yemlerine %10,  yumurta tavuklarına %20 verilir eğer %40’dan fazla olursa yumurta sarısı beyazlaşır. Broyler’e %25 süt ineklerinin karma yemlerine %20 besi sığırlarının karma yemlerine %50 oranında katılır. %30’un üzerinde sütçülere verilirse süt yağında sertleşme yapar.

DOLGU MADDESİNCE ZENGİN YEMLER

Balast : Rumen içeriğinin doldurulması ile tokluk hissinin verilmesi için kullanılan maddelere denir.

Bitki kalınlaştıkça selüloz miktarı artar dolgu özelliğide artmış olur. Dolgu maddesinin uygun miktarda rasyonda bulunması düzenli sindirim ile mekanik doyumun sağlanması için gereklidir.

Mide bağırsak kanalının belirli oranda yemle dolması anlamına gelen mekanik doyum beslenme fizyolojisi bakımından fizyolojik doyum kadar önem taşır. Rum’da mekanik doyumun olması için sindirim kanalının yaklaşık %75’i dolu olmalıdır. Bunu sağlamak için süt ineği rasyonlarının KM’sinde %18-22 kadar HS bulunması gerekir.

Dolgu maddesi yetersiz olur ;

1-      Yem maddeleri kanaldan hızlı geçer tam yararlanma sağlanamaz.

2-      Hayvanların altlıklarını yemek , tahtaları kemirmek ,yemliklerini kemirmek suretiyle dolgu maddesini karşılamaya çalıştıkları görülür.

3-      Aşırı yetersizliğinde Rum’larda pika kanatlılarda kanibalismus ortaya çıkar.

4-      Aşırı fazlalığında sindirim bozukluğu , yemlerin iyi değerlendirilmemesine , besin madde gereksinimin tam olarak karşılanamaması sonucu fizyolojik açlık şekillenir.

Saman , Kavus , Kes dolgu maddeleridir.

**SAMAN : bitki vejetatif dönemini tamamlamış olan maddeye saman denir.

Kuru ot : vejetatif dönemi tamamlamadan suyun uzaklaştırılması sonucu şekillenir.

a)      Buğdaygil samanları : işletmede en çok kullanılanlardandır. Buğday , arpa , yulaf , çavdar ,pirinç , mısır samanları bu gruba girer. Yazlık olan bitkiler daha kısa bir vejetasyon süresine sahip olduğundan daha az ham selüloz içerirler.

-          Buğday samanı : ülkemizde üretilen samanlar içerisinde en fazla olanıdır. Yazlık ve kışlık olarak ekilir.

-          Arpa samanı : yem olarak yulaf samanından daha düşük değerlidir. Sert , kaba , lezzetsiz olduğundan isteksiz tüketilmesine neden olur. Yüzde %50’den fazla selüloz içerir.

-          Yulaff samanı : Sevilerek tüketilir. Ca/P oranı ise diğer samanlara göre daha geniştir. * diğer samanlar tereyağının sertleşmesine neden olurken yulaf samanı süt ve tereyağ üzerine olumsuz etki yapmaz.

-          Mısır samanı , pirinç samanı , çavdar samanı ,

b)      Baklagil samanları

-          Bakla samanı : Besin maddesi yönünden buğdaygillere göre zengin olmasına rağmen sert olduklarından dolayı hayvanlar istekle tüketmezler.

-          Bezelye samanı , Fiğ samanı , mercimek samanı , soya samanı.

DOLGU MADDESİNCE ZENGİN DİĞER YEMLER

MISIR KOÇANI : Tane ve koçan kılıfları ayrıldıktan sonra geriye kalan kısımlarıdır. Proteini düşük selülozu yüksektir. %90 KM %3-4 HP %35-40 HS %1 HY %2 HK.

WENDE ANALİZİ , FOTO EKLENECEK.

**YEMLERİN SINIFLANDIRILMASI

A)     KABA YEMLER

-          Yeşil yemler

-          Kök ve yumrular

-          Dolgu maddesince zengin yemler

-          Konserve yemler

B)      YOĞUN YEMLER

-          Tane yemler

-          Endüstri kalıntısı yemler

-          Hayvansal kökenli yemler

-          Mineral yemler

TANE YEMLER :

1-      BUĞDAYGİL TANE YEMLERİ : mısır , arpa , yulaf , çavdar , darı buğdaygil tane yemlerine örnektir.

-          Besin madde birleşimi %80-85 Karbonhidrat %80-83 azotsuz ön madde , %2-5 HS ( yulaf %11 ) %8-12 HP bu ham proteinin içerisinde %85-90’ı gerçek proteindir. Protein kalitesine göre yulaf – arpa – buğday – mısır’dır. Çoktan aza doğru sıralarınır. Enerji miktarına göre ise ; bu sıralamanın tam tersi durum söz konusudur. %4-6 HY yulaf , mısır , darı , %1-2 HY buğday , arpa , çavdar , pirinç’te bulunur. Mineraller Ca düşüktür. P yüksektir. Vitaminler B grubu ve E vitamini , riboflavin , A ve D vitaminin ön maddeleri , niyasin : arpa buğday ve darıda yüksek oranda , çavdar mısır ve yulafta düşük orandadır. Tane yemler ağırlık , nem içeriği , yabancı madde ve tohum oranı , kırık ve hasarlı tane sayısı ve renk değişikliğine göre sınıflandırılır.

MISIR : 3400 kcal/kg ME içerir. HS %2-2,5 , HP %8 HY %3-6 doymamış yağ asidi yüksektir. Vitaminler ; Sarı mısırda kriptoksantin ve ksantrofiller’dir. Su ve yağ oranı yüksektir. Broyler yemlerine %60 katılır. Sindirilebilir besin maddeleri ve metabolize olabilir enerji düzeyi yüksektir. Besi sığırlarında vücut yağ oluşumuna neden olur. Süt ineklerine verilmesi tereyağı yumuşattığı için doğru değildir. Su oranı fazladır bu sebepten bozulması kolaydır. Küflenmede mikotoksinler oluşur , yem niteliğini ortadan kaldırır. Sarı taneli mısır A vitaminin ön maddesi olan karoten ve ksantofil bakımından zengin olduğundan dolayı tavuk beslemede ki önemini artırmaktadır.

BUĞDAY : Buğday lezzetli , SD değeri yüksek, ME 3100 Kcal/kgdır. %10-14hp(Küçük tanede protein  yüksek), HY %2, HS%2. Endospermdeki proteinler gliadin, glutelin lizini 3 kat artırır. Yapısında bulunan NOPa bağlı olarak kanatlıda kullanımı sınırlıdır. Kışlık sert çıkabilmektedir. Taneler sert olduğundan verilmeden önce öğütülür toz olmamalıdır. Gluten içerdiği için kursakta hamurumsu kitle oluşturur. Süt ,neklerinin karma yemlerine %30-50, broyler yemlerinde %20, yumurta tavuklarında ise %30 düzeyinde kullanılır. Atlarda kolik rum da timpani yapar fazlası.

Not: NOP;arabinoksilan buğday ve çavdarda, B-Glukan arpa yulafda bulunur.

ÇAVDAR:Besin maddeleri kompozisyonu bakımından buğdaya benzer olgun taneleri nişasta bakımından zengindir. Protein düzeyi diğer tahıllara göre iyidir.

*Fazla miktarda yedirilmesi sindirim bozukluklarına, içerisinde bulundurduğu ergotamin maddesi ile kan basıncını yükseltmekte, gebe inekler tarafından tüketildiğinde uterus kas kontraksiyonu sonucu abort yapar. Atlara yüksek düzeyde verildiğinde laksatif etki yapabilir. Bu da kırılarak veya ezilerek kullanılır. Kanatlılarda kullanılması uygun değildir.

ARPA: Kavuz oranı danenin %10-14ü kadar olduğundan selüloz miktarı düşer. Arpanın prote,n değeri ort %9-12 civarında olup protein kalitesi yüksek değildir. Ancak mısıra göre daha fazla değerli proteine sahiptir. Bu bağlamda Lizin, triptofan, metionin, ve sistin değeri yüksektir. HS %5, HY %2 dir. Arpanın yapısında bulunan NoP nedeniyle kanatlılar için uygun değildir. Arpanın yapısında bulunan B-glukanlar suda çözülebilen nitelikte NoP dir. Arpa ezilerek verilmesi  rum da  daha az sindirim bozukluğu gözlenmesine sebep olur. Un haline getirilmesiyle ağızda hamurlaşır. Arpa süt ineklerine fazla verilirse yem tüketiminin azalması asidozis, laminitis ve karaciğer apsesi gibi bozukluklara daha duyarlı hale getirmektedir. Ayrıca tek kullanılması rumende gar yapar. Besi sığırlarında arpanın yüksek düzeyde verilmesi yapısında bulunan doymuş yağ asitlerinden dolayı eti sertleştirir.

YULAF: Yüksek derecede selüloz ( %11) düşük düzeyde enerji kapsadığı için tavuk ve domuzlara verilmesi önerilmez. Sindirilme derecesi diğerlerine göre düşüktür. Protein içeriği %12 civarıdadır. Yağ %4-6, HS% 11, Vit E diğerlerinden 2 kat fazla metionin, histidin, triptofan diğer tahıllardan azdır, lizin yüksektir. İçerisinde bulundurduğu doymamış yağ asitlerinden dolayı süt veriminde ve yağında iyi etki yapar. Çok yenirse tereyağı yumuşar. A D vitaminleriyle niasin azdır. Kanatlılarda kanibalismusu önler.

DARI: Besin maddeleri kompozisyonu  türlerine göre oldukça değişkenlik gösterir. HP kuru maddede %10-12, HY %2-5, HS %2-9 civarındadır.

2-      BAKLAGİL TANE YEMLERİ

HP % 20-40, HY %2-5 ‘ dir. HS buğdaygillere göre düşüktür. Sindirime derecesi yüksektir. K ve P yüksektir, Ca buğdaygiillerden daha fazladır. B grubu, riboflavin, vit E bakımından zengindir. Acımsı bir tat olduğu için istekle tüketilmezler.

BAKLA: HP % 25tir. Lizin kapsamı tahıl tanelerinden yüksektir. Bu baklagil tanesinin metabolik enerji içeriği 2,7-3 mcal/kg arasında olup bu değer rumlar için 3,22 civarındadır. Baklanın bazı türlerinde vicine ve konvicine adı verilen antinutrisyonel maddeler bulunur. Süt ineğine günde 2-3 kilo, laktasyondaki koyunlara 250 gr besi sığırı karma yemlerine %25 ve atların günlük rasyonuna 1-3 kg katılabilir.

YEMLİK BEZELYE: HP %22-24, baklaya göre HS düşük, sindirilme derecesi yüksektir. K, P, Cu, Karotin, Niasin bakımından zengindir.

***SOYA FASÜLYESİ:  Baklagillerde en yüksek yem değerine sahiptir. Ortalama %18-21 Yağ ve %38 HP içerir. Metiyonin sınırlayıcı amino asittir. Diğer eksojen aminoasitler açısından oldukça iyi durumdadır. Sindirilme derecesi yüksektir. Yapısında ki tripsin inhibitörü ve guatrojenik maddelerden dolayı tek mideli ve kanatlıların beslenmesinde işlem görmeden kullanılması doğru değildir. Bunların dışında bulunan diğer antinutrisyonel faktörler , raşitojenik , üreaz ve antivitamin B12’dir. Yağı alındıktan sonra elde edilen küspesi iyi bir protein kaynağıdır. Süt ineklerine günde 1 kg , eğer 1 kg ‘dan fazla verilirse süt kıvamı ve kokusu değişir. Atlara günde 500g yedirelebilir.

**Soya fasulyesinde 36-38 HP , 18 HY ve antinütr.(+)’dir. Tam yağlı soyada bu olay sırasıyla , 38-36 , 18 (-) , Soya fasülyesi küspesinde ise 44-48 , %1 ‘den daha az HY vardır ve (-)’dir.

ENDÜSTRİ YAN ÜRÜNLERİ - BUĞDAY KEPEĞİ : kaba kepekte incesine göre daha çok kabuk bulunduğundan ham selüloz daha fazla hap protein ise daha küçüktür.

	HP	HY	HS	HK	ME
					Kntlı	Rum
Kalın kepek	15	4	14	6	1500	2500
Razmol	18	5	6	4	2200	2600
Bonkalit	17	3	4	2	2400	2750
Embriyo	25	8	3	4	2800	3300

Buğday kepeği %12-17 düzeyinde HP içerir , buğday kepeğinin tanesine göre daha fazla lizin kapsaması nedeniyle biyolojik değerliği tanesinden daha yüksektir. HS bakımından zengin miktarı ortalama %10-17’dir. Ortalama %42 NDF , %12 ADF içerir. Buğday kepeği mineral bakımından taneden daha zengindir. Ca %0,13 , P %1,3 ‘tür. Fosforon %90’ fitin şeklinde bağlıdır. B grubu vitaminlerce zengindir. Buğday kepeği buhar kullanılarak peletlendiğinde enerji düzeyi %10 yararlanılabilir P düzeyi ise %20 artmaktadır. Buğday kepeğinin selülozunun yüksek enerjisinin düşük olması nedeniyle yüksek enerjili kanatlı rasyonlarına katılmaması daha uygundur. Süt ineği ve besi sığırlarına karma yemine %25 katılabilir. Kepeğin bu önerilen miktarlardan fazla verilmesi süt yağında ve iç yağında yumuşamaya yol açar.  Kuzular için %5 , koyunlar için %20’ye kadar katılabilir. Atlarda uzun süreli verileceği zaman 500gr’dan fazla verilmemeli aksi taktirde ishal ve iş gücü zayıflığı görülebilir.

RAZMOL : kepeğe göre daha ince olup , HS düzeyi %4-7 daha düşüktür. B grubu vitaminlerce zengindir. Kanatlı ve sığır karma yemlerine %20’ye kadar katılabilir. Razmol nişasta tabiatında olmayan polisakkaritleri yüksek düzeyde içerdiğinden kanatlı rasyonlarına ksilenaz ile birlikte katılması  performansı olumlu yönde etkilemektedir.

BONKALİT : bonkalit un ve ince kepek içermektedir. HS %2-6 HP %15-18 arasındadır. B grubu vitaminlerce zengindir. Kanatlı rasyonlarına %20’ye kadar katılabilir.

BUĞDAY EMBRİYOSU : buğday embriyosu tanenin %2-2,5’unu oluşturmaktadır. Diğer bir deyişle 1 ton buğdaydan 2.5 kilo elde edilmektedir. Buğday embriyosu en az %25 HP ve %8 HY , %3 HS içerir. Proteini yüksek olduğu için diğer ürünlere göre sindirebilirliği ve biyolojik değerliliği de yüksektir. B grubu vitaminleri , kolin ve E vitamini bakımından zengindir.

MISIR NİŞASTA ÜRÜNLERİ ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ

MISIR GLUTEN UNU : %20 HP içerir sindirebilirliği yüksektir %20 nişasta içerir. Kanatlı , kuzu , buzağı %5 , sığır koyun %10 yemine katılır. Süt ineklerinde önemlidir. Maksimum enerji kanatlılarda 3500-3700 kcal/kg , ruminantlarda 3050’dir. Mısır gluten yemine ıslatma suyu %20-30 ilave edilir. Rasyonun maliyetini düşürebilmekle beraber yumurta verimini artırır. Sarı mısırdan üretilen glüten unu daha fazla vitamin A içerir.

MISIR MELASI : KM %75 , %0,3HP , Ham kül miktarı %8’dir.

ŞEKER ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ

Kristalleşmeyen şekerler suda çözünmüş bulunan diğer bütün maddeler koyu pekmez kıvamında bir madde olan melas’ta toplanır. Şeker endüstrisi yan ürünleri , silaj yemlerin hazırlanmasında kullanılır. Pancarın şeker içermeyen büyük bir bölümü pektinden oluşmuşturdur. Pektin rum’un dışındaki hayvanlarda iyi değerlendirilemez. Süt inekleri beslenmesinde lezzetli olduğundan tercih edilir.

YAŞ ŞEKER PANCARI POSASI : 100 kg pancardan ortalama 40-60 kg yaş posa veya 4,5kg kuru posa elde edilir. Kolay sindirilir. İştahla tüketilir. Su miktarı fazla olduğundan kısa sürede tüketilmelidir. Bozulmaması için silolarda iyice sıkıştırılıp örtülmesi gerekir. Yaş posa %12-16 KM , %0,7 HK , %1,3 HP , %0,1 HY , %3 HS , %0,7 SHPY sahiptir. Kuru madde sindirilme derecesi %77’dir. Protein ve yağ bakımından fakir , selülozca zengindir. Besleyici değeri düşüktür. %0,11 Ca , %0,01 P , %0,08 K içerir. Rasyona katıldığında bu minerallere dikkat edilmelidir. Suyu fazla olduğundan hayvanlara fazla verilmemelidir. Aksi halde ishal ve metabolizmayı olumsuz yönde etkiler. Süte kokusu geçtiği için sağımdan sonra verilmelidir. Abort yapabilir. Doğumu yaklaşanlara verilmemelidir. Tek yönlü verildiğinden dolayı mineral maddelerden zayıf olduğu için halsizlik , gece körlüğü , kemik ve eklemlerde bozukluklar , ishal ve açık renkli et üretimi gibi olumsuzluklar görülür. Besi sığırlarında günde 10-20kg , süt ineklerine 20-30kg , koyunlara 2kg , atlara 10kg’ye kadar verilebilir. Yapağı bakımından kullanılan koyunlarda kullanılırsa yapağıda bozulmaya yol açabilir.

KURU ŞEKER PANCARI POSASI : pireslenmiş yaş pancar posasının kurutulması ile elde edilir. İyi saklanması için %13’den fazla su içermemelidir. HP %9 , SHP %6 dolayındadır. Ruminantlar için enerjisi 2400kcal/kg’dir. Rumende fermente olabilir. Metabolize enerji düzeyi yüksek olup 2350kcal/kg’dir. HS yüksek olmasına rağmen organik madde sindirilme derecesi yüksektir. Azotsuz ön maddenin büyük bir bölümü pektinden oluşmuştur. Posada pektin miktarının yüksek olmasından dolayı , konstipasyon yapıcı etkisi bulunmaktadır. Fakat süt yağ oranına olumlu etki yapmaktadır. Ca %0,67 , P %0,25 düzeyindedir. Min ve vit. Bakımından fakirdir. Yenirken fazla su çektiğinden dolayı ağız salyasını emer ve yutmayı güçleştirir. Yemek borusunu tıkaması ve rumende şişip kalbe basınç yaparak kalbi durdurması sonucu ölüme sebep olma tehlikesi vardır. Bu tehlikeyi önlemek için posaya 5-6 misli su ile 1 gün önceden ıslatarak yedirilir.

MELASLI KURU PANCAR POSASI : Laksatif etkisi vardır. Eksik yönleri tamamlanıp hayvanlara verilebilir. Süt ve besi hayvanlarına %30’a kadar verilir.

MELAS : kristalleşmeyen şekerlerdir. Suda çözünen mineral maddeler ve diğer suda çözünen maddeler melasta toplanır. KM %70-75 , Şeker % 50-55 , HP % 7-8 ( çoğunluğu NPN ) , ME Rum için 2300kcal/kg , FME yüksektir. Vitaminlerden niyasin ve pantotenik asiti yüksektir. Yüksek düzeyde Alkali içermesinden dolayı ve şekerli maddelerin bulunması nedeniyle laksatif etkisi vardır. Bundan dolayı konstipasyon etkili yemlerle birlikte kullanılmalıdır. Pelet yapımında yapıştırıcıdır. Tozlaşmayı önler. Yemi enerji bakımından zenginleştirir ve peletleri güçlendirir. Rum karma yemlerine %8-10 kanatlı karma yemlerine ise %2-5 verilir.

FERMANTASYON ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ

Nişasta ve şeker içeren ürünlerin nişasta veya şekerleri m.o’lar tarafından fermentasyona uğratıldığında oluşan yan ürünlerdir.

A)     BİRA ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ

	HP	HY	HS	HK	ME
					KANATLI	RUMİNANT
Malt Çili	25	1	15	6	1600	2600
Malt Posası	26	7	15	4	2300	2300
Bira mayası	44	1	1	6	2400	2800

MALT POSASI : Malt’ın suda çözünmeyen kısımına denir. Süt sekresyonunu uyarıcıdır. Süt verimini artırır. Kanatlılar için pek tercih edilmez. %20-25 KM içerir , selüloz düzeyi %15-20 , forfor bakımından zengindir.

BİRA MAYASI : Lizin fazladır. KM %16 , açık sarı ile kahve renginde hoş lezzetlidir. Protein ve vitamince zengindir. HP sindirilme derecesi yüksektir. Vit.C ve Vit.B12 bakımından zengindir. Vit D2’nin ön maddesi olan ergosterin fazla miktarda bulunur. Fosfor ve demir bakımındanda zengindir.

ALKOL DAMITMA ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ

Bu amaçla kullanılan en fazla ürünler arpa , buğday ve mısır gibi nişasta bakımından zengin olan tahıl taneleridir. Elde edilen ürünler ;

-          Damıtma posası ( DG )

-          Damıtma çözünürleri ( DS)

-          Kurutulmuş damıtma çözünürlü posa( DDGS)

DDGS : DDGS’de %28 HP , ADF düzeyi %10-18 , NDF düzeyi % 28-40’dır. Taneden yaklaşık 2,5-3 kat fazla yağ içerdiği için enerjisi yüksektir. Fermentasyondilatasyon işlemleri sırasında B grubu vitaminler ve diğer maddeler oluşur. Ruminant karma yemlerine %20-25 , kanatlıda %10 katılır. Yüksek düzeyde sodyum içerdiğinden dolayı dikkat edilmezse ıslak altlık problemine yol açar.

EKMEK MAYASI ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ

	KM	HP	HY	HS	HK
EKMEK MAYASI	90	46	0,8	0,4	5
MELAS ŞİLEMPESİ	70	45	0,4	-	9

EKMEK MAYASI : Kurutulmuş ekmek mayası ( Saccharomyces cerevisiae ) protein , P , aa , B grubu vitaminler bakımından yüksektir. ME  düzeyi kanatlılarda 2600 , rumda 2800kcal/kg’dir. Kanatlıda %10 , Rumda %5 karma yeme katılır.

MELAS ŞİLEMPESİ : Son yıllarda potasyum düzeyi %3’ün altına düşürülüp KM düzeyi yaklaşık %70’e çıkarılmaktadır. Bu haliyle şilempede HP %45 , şeker %3-5 , HK %9 düzeyindedir.

YAĞ ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ

Küspe : Yağlı tohumlarınyağı alındıktan sonra geriye kalan proteince zengin ürüne küspe adı verilir.

Hekzanın diğer solventlere göre üstünlükleri :

1-      Hekzanın geriye alınması diğerlerine göre kolaydır.

2-      Yağ ile birlikte diğer yağ benzeri maddeleri çözmez.

3-      Uçucu olmayan zehirli maddeleri içermez.

4-      Tekrar tekrar kullanılma olanağı vardır.

5-      Dezavantajı ise çabuk parlama özelliğine sahip olmasıdır.

Küspelerin besleyici değerini etkileyen faktörler :

-          Sıcaklık : Isının artırılması ile aminoasit bağları koparak protein değeri azalır.

-          Isıtma süresi : ısıtma süreside Protein değerinin azalmasına neden olmaktadır.

-          Küspedeki yağ miktarı : Acılaşmış yağ hayvanlarda zehirli etki yarattığı gibi ortamdaki A,D,E vitaminleri ile biotinin parçalanmasına yol açar. Linoleik asit oksitlendiğinden bu küspeleri tüketen hayvanlarda doymamış yağ asitleri eksikliği görülür. Yağ , et , süt gibi ürünlerin kalitesi bozulur.

-          Küspedeki kabuk miktarı : Küspede kabuk miktarının artması ortamdaki ham selüloz miktarını arttırdığından besin maddelerin sindirilme derecesine neden olur.

*Küspelerin genel özellikleri : Küspeler genel olarak %90 KM, %30-50HP ,%9-20HS , %6-7HK içerirler. Azotun %95 ‘i gerçek proteindir. Ca bakımından düşük olmasına rağmen fosfor, magnezyum ve potasyum yönünden zengindir. ME kanatlılar için 2000-2300 kcal/kg , rum’lar için 2200-2700 kcal/kg ‘dır.

** Başlıca küspeler  : soya küspesi , ayçiçeği küspesi , pamuk tohumu küspesi , keten tohumu küspesi , yer fıstığı küspesi , susam küspesi , fındık küspesidir.

A)     SOYA KÜSPESİ : Soya küspesinde %44-50 HP bulunur. Lizin bakımından zengindir , metiyonin bakımından yetersizdir. HS %4-7’dir. Soya küspesi %1 HY , %5-6 HK içerir. Fosfor düzeyi bakımından yeterlidir fakat Ca bakımından yetersizdir. B grubu vitaminler bakımından zengindir , A , C ve D vitaminlerince fakirdir. ME kanatlılar için 2550 kcal/kg rumlar için ise 2850kcal/kg’dır. ** Soyanın antinutrisyonel faktörleri ise ; üreaz , antivitamin B12 , tripsin inhibitörüdür. Dışkıda nemlilik yapar ve buda ishale ve ıslak zemine sebep olur.  Kanatlı rasyonlarına %40 ‘ a kadar katılabilir. Süt ineklerine 2kg , besi sığırlarına 1 kg , koyuna 300g , ata 1 kg verilir günlük.

B)      AYÇİÇEĞİ KÜSPESİ : Küspe içerdiği kabuk miktarına göre kalitesini değiştirir. HP %22-42 arasındadır , lizin bakımından yetersizdir. Sindirilme derecesi %82-95’dir. Hiç kabuk bulunmayan küspede HP %40 ‘ a kadar çıkabilmektedir. Kabuklularda ise bu durum %22-25 arasındadır. HS kabuk miktarına bağlı olarak %14-28 , HK %6-7’dir. ME kanatlılarda 1900 kcal/kg , Rum için 2300 kcal/kg’dır. Fosfor ve demir bakımından zengin diğer mineraller bakımından ise orta düzeydedir. Antinutrisyonel faktör klorogeniktir bu ise yumurtalarda kabukların üzerinde lekeler oluşmasını sağlar. Süt ineklerine 2kg , besi sığırlarına 1 kg , koyunlara 250g , atlara 1 kg verilir.

C)      PAMUK TOHUMU KÜSPESİ : Güzel bir by-pass protein kaynağıdır. HP % 22-45 arasındadır , kabuk miktarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Lizin , metiyonin , triptofan ve sistin bakımından yetersizdir. HS kabuk miktarına göre değişir ortalama %10-20 arasındadır. HK % 6-8 dolaylarındadır. HY ise %1-7 arasındadır. Fosforca zengindir fakat Ca ile yetersiz durumdadır. ME kanatlılarda 2000kcal/kg rumlarda ise 2500kcal/kg’dır. Antinutrisyonel faktör ise gosipol adı verilen maddedir. Serbest formu toksik etki göstermektedir. Lizinin değerlendirilmesini azaltmaktadır. Ayrıca yumurta sarısında bulunan demir ile birleşerek zeytin yeşili bir renk vermektedir. Ayrıca süt ineklerinde süt verimini düşürmektedir. Pamuk tohumu yağında bulunan malvalik ve sterkulik asit yumurta akına pembe renk vermektedir.

D)     KOLZA KÜSPESİ :  kolza küspesinde %32-40 HP , lizin yeterli metiyonin düşüktür. HY elde edilmesine göre %2-10 arasında , HS % 11-12 , HK ise %8’dir. Ca ve P yeterli bir düzeyde bulunur. Selenyum bakımından zengindir. Kanatlılarda ME 1900 kcal/kg’dır. Küspelerde erüsik asit bulunur bu ise embriyonik ölümlere ve kas deformasyonlarına sebep olur. Bu küspede sinapin bulunmaktadır. Rasyonda %0,1’den fazla sinapin bulunması yumurtalarda balığımsı bir koku yapmaktadır.  Kanatlı rasyonlarına %5 , Sığırlara günlük 1 kg , koyuna 300 gr , Gebe olan hayvanlara verilememelidir.

E)      KANOLA KÜSPESİ : küspede ortalama %38-46 HP , % 1 HY , % 11-13 HS , % 8 HK bulunur. ME kanatlılarda 2100kcal/kg , rum’larda ise 2500kcal/kg’dır. Selüloz miktarı %10’dan büyük olduğu için ME soya küspesinden yüksektir. Kanola küspesi kolin , riboflavin , ve niasin bakımından zengin , folik asit ve pantotenik asit bakımından düşük düzeydedir. İçerisinde sinapin bulunur ki bu kanatlı sekumunda emilirek trimetilamine dönüşür buda yumurtaya balığımsı bir koku verir. Kahverengi yumurta veren tavukların rasyonlarında az miktarda kullanılmalıdır.

F)      YER FISTIĞI KÜSPESİ : HP %40-50 , HY %1-7 , HS % 7-12 arasında değişir HK ise %5-6 düzeyindedir. Küspede aspergillus flavus hemen ürer ve buda toksik etkilere sahiptir , bunu tüketen hayvanlarda karaciğerlerde nekroz , tümörler safra yollarında kalınlaşmalar ve kanserler oluşmaktadır. Süt ve besi sığırlarına 1 kg verilmelidir. Fazlası süt verimini azaltmaktadır.

G)     KETEN TOHUMU KÜSPESİ : HP % 26-40 , triptofan yüksek değerde bulunur. Ancak metiyonin ve lizin bakımından fakirdir. Fosfor bakımından zengindir fakat ca yönünden orta düzeydedir. ME rumlarda 2600kcal/kg , kanatlılarda ise 1500kcal/kg’dır. İçerisinde linemarin bulunur ki bu madde hemoglobilinin O2 bağlamasını engeller buda doku ve organlara yeterli miktarda o2 gitmemesine bağlı olarak siyanür oluşturur.  Süt ineklerine ve besi sığırlarına 1 kg , fazlası süt tadını ve kıvamını bozar. Koyunlarda 300 gr , taylara 100gr , atlara 400gr verilebilir. Atlarda tüylerin parlamasını sağlar.

H)     FINDIK KÜSPESİ : küspe protein bakımından zengin , selüloz bakımından fakirdir. %35-43 HP , %6-8 HY , %8-9 HS , %6 HK bulunur. Kanatlılarda ME 2200 kcal/kg’dır. Tavuklara %5 , yumurtacılara %10 , bıldırcın ve rumlara %20 rasyona katılabilir.

İ)        SUSAM KÜSPESİ : % 28-49 HP, HY %1-10 , HS %7 , HK  %10 ‘dur. Metiyonin , sistin ve triptofan bakımından zengin , lizince fakirdir. ME kanatlılarda 2600kcal/kg , rumlarda 2500kcal/kg’dır. Fosfor , kobalt, ca ve kükürt bakımından zengindir. Sığırlara ve süt ineklerine %10 , kanatlı %5 rasyona katılabilir. Süt ineklerine fazla miktarda verilmesi süt yağını olumsuz yönde etkiler.

J)       HAŞHAŞ KÜSPESİ : proteince zengin , selülozca fakir bir yem maddesidir. %36-38 HP , %1-6 HY , %13-17 HS, %10-13 HK bulunur. Ca ve fosfor  bakımından zengindir.

K)      ZEYTİN KÜSPESİ : KM %75-80 , % 5-10 HP , %8-15 HY , %35-50 HS ve %3,5 HK içerir. ME değeri 950-1090kcal/’dır.

HAYVANSAL KÖKENLİ YEM MADDELERİ

Bitkisel ve hayvansal proteinlerin karşılaştırılması :

1-      Hayvansal protein kaynakları bitkisellere oranla daha yüksek protein kapsar ve esansiyel a.a bakımından da zengindir.

2-      Bitkisel proteinler gossipol , glukosinolatlar , taninler , mikotoksinler , lektinler, okzalatlar , alkoloidler , siyanogenler , antitripsin gibi antibesinsel faktörler içermesine rağmen hayvansal proteinlerde sözü edilen bu faktörler yer almamaktadır.

3-      Bitkisel proteinler , oligosakkarit , pektin ve Alfa-galaktosit gibi nişasta tabiatında olmayan polisakkarit içerir. Kanatlılarda ıslak altlık sendromu ile ayak problemleri ve sindirim bozukluklarına yol açarlar.

4-      Hayvansal proteinlerde , bitkisel proteinlerin aksine biyojen aminler yer almaktadır.

5-      Hayvansal protein kaynaklarında salmonellaya rastlanma oranı daha fazladır.

Hayvansal kökenli yemlerin sınıflandırılması :

1-      Et ve et ürünleri : hayvanın gövdesi ile birlikte dil , diyafram , kalp ve özefagusta yer alırken deri , sinir , boynuz , kıl , diş ve kan damarları gibi kısımlar yer almamaktadır.

a)      Et unu : Rendering sistemi uygulanabilir. Önemli husus üründeki yağ oranının istenen düzeye ( %7-10) kadar indirilmesidir. Et unu iyi bir protein kaynağıdır % 50-55 HP içerir. Ca ve P bakımından zengin. Riboflavin , niasin ve B12 yeterlidir , A , D vitamini ile pantojenik asit yetersizdir.

b)      **Et kemik Unu : BSE :İngiltere açığa çıkmıştır , koyunlarda yamyamlık yapar. Rendering ile hayvansal ürünler kullanıldığı için koyunlarda nörojenik bir hastalık yapar ve sürüde ölümlerle karakterizedir. Amyloid denilen protein etken maddedir. Bu maddeyi vücut antijen olarak algılar ve antikor üretimi başlar ve tüm hücrelerle mücadele sonucu bu hastalık tablosu şekillenir.

c)       Kemik unu : %24-30 Ca ve %12-15 oranında P içermesi ile önemlidir.

d)      KC unu : HP %60-70 arasında değerli maliyeti yüksek besin maddesidir.

e)      Hidrolize kıl unu : %95 Proteine sahiptir. Metiyonin , lizin ve triptofan bakımından yetersiz lezzetsiz , sindirimi güç olması yem değerini düşürür.

f)       Kan unu : HP %80-85 arasındadır , metiyonin , izölosin , triptofan  bakımından yetersiz , biyolojik değeri yüksek değil , lizin değeri yüksek olduğundan a.a bakımından yetersiz rasyonlara katılabilir. By-pass proteini yüksek olduğundan rum rasyonlarında tercih edilmektedir.

g)      Hayvansal yağlar : bitkisel yağlarda ME değeri 8800 kcal/kg iken hayvansal yağlarda 7800-7900 kcal/kg ‘dir. Rasyona yağ katılmasının yararları ;

1-      Yem fabrikalarındaki makine ve ekipmanların yağlanmasını sağlarlar.

2-      Tozumayı önler.

3-      Lezzetini artırırlar. İstekle tüketilmesini sağlar.,

4-      Rasyonun enerji yoğunluğunu ve etkinliğini artırır.

5-      Yağda eriyen vitaminlerin absorbsiyonun artmasını sağlar.

6-      Kanatlı rasyonlarına katılırsa , yumurta verimini artırır. Yemden yararlanmayı ve yumurta ağırlığına erken ulaşmayı sağlar.

7-      Isı stresinin azalmasını sağlar.

2-      Kanatlı ve kanatlı yan ürünleri : Bunlar kuluçka sanayi yan ürünleri , mezbaha yan ürünleri ve tüy unları ürünleridir.

a)      Kanatlı mezbaha yan ürünleri : %45-50 HP içerirler. HK oranı %16’dan fazla olmaması istenir.

b)      Hidrolize tüy unu : %85 HP içerir.

3-      Süt ve süt ürünleri

a)      Süt tozu : tam yağlı sütün kurutulması ile elde edilir. HY %26 , HP %24’dür.

4-      Balık ve balık ürünleri

a)      Çiğ balık : kürk hayvanları rasyonlarında kıyma ve doğranmış şekilde kullanılır. Antibesinsel faktörler içerir.

b)      Balık unu : kaliteli olanı kahverengi renktedir. HP %60-70 oranındadır. Yağ %2 -14 nem %6-12 arasında değişir. Su miktarının %12’den yağ miktarının ise %8’den fazla olmaması gerekir. Lizin , metiyonin , sistin , triptofan bakımından zengindir.

ALTERNATİF YEM MADDELERİ

TAPİYOKA ( MANIOC ): Tapiyoka bir tropikal yem bitkisidir. Hektarında 10-30 ton verim verir. Yeni hasat edilmiş tapiyoka kökleri %65 su %25 nişasta %2 HS %3 HP içerir. 2-3 gün kökler kurutulur ve tozumadan korunmak için peletlenirler.

TAVUK DIŞKISI : Yumurta tavuğundan 52 haftalık üretimde 45-50 kg , etlik piliçlerde 8 haftada 4,3kg ve hindiden 15 haftada 18 kg dışkı elde edilir. Tavuk dışkısı HY%2 CHO %35-40 ( selüloz , pentozan ve lignin). Kurutulmuş tavuk dışkısı ( KTD)’nda toplam azot miktarı %3-6 ( %18-36 HP )’dır. Ve vit B12 bulunur. Salmonella vb hastalıklardan ötürü kullanımı yasaktır.

RUMEN İÇERİĞİ : Kesilen sığırların ortalama 35-50 kg işkembe içeriği açığa çıkarılmaktadır. Preslenmiş rumen içeriğinin kuru maddesinde %20 , %12 HP , %2HY, %8.8 HK ve %36 HS bulunmaktadır. Her kg rumen içeriğinde 35-55g bakteri  ve protozoan , yüksek oranda B12 ve K vitaminleri bulunur.  Preslenmiş rumen içeriğinde %13-18 arasında lignin bulunur. Bu değer çayır otunda %11’dir. Kullanımı yasaktır.

YER ELMASI YUMRUSU : KM miktarı %20-23 arasındadır.  Kuru madde üzerinden HP miktarı %8-12 ( bununda %30-40’ı NPN’dir.) HS %3,5-6 , HK %4,5-9 , NOM %78’dir. ME 3060 kcal/kg , sindirebilirlik değerleri ise OM %87 , HP %55 , HY % 54 , HS %57 , NÖM için %93’dür. Karbonhidrat fraksiyonlarının esas kısımını nişasta benzeri inülin oluşturur. E vitamini oldukça iyidir.

MISIR KOÇANI : Mısır koçanı HS bakımından zengin , buna karşılık HP bakımından fakirdir.  Mısır koçanında HP %1,7-4,9 , HS %30,4-45,7 , HY %0,5-1,5 , HK %1,3-7,3’dür.

PAMUK TOHUMU : %88,30 KM , %21,15 HP , %17,90 HS , %18,65 HY , %4,45 HK bulunur içerisinde gassipol olduğu için gassipol zehirlenmesi veya üreme sistemi üzerine subklinik belirtilerin oluşabileceğini göz önünde bulundurulmalıdır.

PEYNİR ALTI SUYU : Protein , laktoz ve mineral kaynağıdır. %4,7 KM içerir. Kuru maddesinde %1-13HP ( bazen %9-30 HP ) , %0,2-1 HY. Enerji değeri koçanlı mısıra yakındır. Kuru maddesi düşük olan peynir altı suyundan bir süt ineği günde 35-40 litre ( en fazla 50-70 kg ) içebilir.

DİĞER ALTERNATİF YEM MADDELERİ :

1-      YER FISTIĞI KABUĞU : %17HP ,%16,3 ADF , 0,3 Mcal NEL/kg  , %0,16 Ca , %0,07 P ve %26 HY içerir.

Yem maddeleri	Kg/gün/hayvan	HP , %	By-pass protein %
Kan unu	0,35-0,45	88	82
Tüy unu	0,5	89	71
Et-kemik unu	1,2	54	70
Et unu	1,2	65	70
Balık unu	1	67	65
Mısır glüten unu	1,3	67	58

MİNERAL YEMLER

Rasyonlara mineral katılmasında dikkat edilmesi gereken hususlar :

1-      Hayvanın özellikleri : Yaş , cinsiyet , ağırlık ,verim.

2-      Yem tipi : Konsantre yemler veya kaba yemle beslenmesine göre mineral katılır.

3-      Bitki örtüsü : Toprak yapısı , eğer katkı yapılacaksa önemlidir.

4-      Koruma

5-      Diğer etkenler

CA KAYNAKLARI : kireç taşı , tebeşir , midye kabuğu , kalsiyumkarbonat , kalsit gibi ürünlerde bulunur. 100gr gr Ca alınmasına rağmen vücutta kalan en son ca oranı 40gr’dır. Demir ile antagonisttir bağlanıp yararlanmadan dışarı atılırlar. Uterus kasılmalarında kemik yapısında ve organizmanın diğer yapı ve fonksiyonlarında görev alır.

FOSFOR KAYNAKLARI : Fosforun büyük çoğunluğu kemik ve dişlerde bulunur. Fosfor ihtiyacı Ca / P arasındaki orana , vit D düzeyine ve fitin fosforuna göre değişir. Rasyonlarda genellikle Dikalsiyumfosfat kaynağı kullanılır. Amonyumfosfat asidoza karşı koruyucudur.

MAGNEZYUM KAYNAKLARI : Ca ile birlikte kemik , diş , kıkırdak , kas , beyin ve vücut sıvılarında bulunur. Eksikliğinde çayır tetanisi oluşur. Selüloz sindiriminde önemlidir. Karbonhidrat metabolizaması ile ilişki olarak enzim aktivasyonunda mineral ve elektrolit dengesinde önemlidir.

SODYUM KAYNAKLARI : Sodyumklorür (NACl) önemli bir kaynaktır. Rasyonlarda fazla kullanılır. %39,3 sodyum %60,7 klor vardır.

BAKIR KAYNAKLARI : bakır sülfat , bakır oksit , bakır klorit , bakır karbonat , bakır glukonat.

KOBALT KAYNAKLARI : Kobalt sülfat , kobalt klorit , kobalt karbonat , kobalt nitrat , kobalt oksit.

YEMLERDE ANTİNUTRİSYONEL FAKTÖRLER

Antinutrisyonel faktörler , bazı yem maddelerinde bulunan ve hayvanların verimini , hayvansal ürünlerin kalitesini olumsuz yönde etkileyen veya hayvanların sağlığını bozabilen maddelerdir. 10 grupta toplanırlar ;

1-      Glikozitler

2-      Alkaloidler

3-      Fenolik birleşikler

4-      Yağlarda bulunan antinutrisyonel faktörler

5-      NOP

6-      Antinutrisyonel proteinler

7-      Toksik amino asitler

8-      Nitrat ve nitritler

9-      Östrojenik etkili maddeler

10-   Mineral maddelerini bağlayan maddeler

GLİKOZİTLER

a)      Siyanür oluşturan glizokitler

Glikozit	Yem maddesi
Linemarin	Keten tohumu, tapiyoka
Vicianin	Yabani fiğ tohumu
Amigladin	Acı badem,şeftali,zerdali,erik çekirdeği
Lotaustralin	Ak üçgül
Dhurrin	Sorgum

Not : Glikozitler hemoglobinin O2 ye bağlanmasını engelleyerek anoksi oluşturup ölüm şekillenebilir.

b)      Hardal yağı glikozitleri : Bu glikozitler guatr hormonunun aktivitesini bozar ve böbrek KC tahribiyeti yapar.

c)       Primidin glikozitleri : Fiğ ve baklada bulunur. Visin , böbrek ve KC’de birikim yapar. Bu glikozitler kabuk altı ölümlere ve yumurta bozukluklarına yol açar.

d)      Steroid glikozitleri :  Saponinler kolza ve yeşil yoncada bulunur. Timpani yapar ve çinko bağlarlar.

ALKOLOİDLER : Doloşım sistemine etki eder. Abort , doğum anomalisi , sindirim sistemi bozukluğu ve hatta ölümlere yol açabilir. Patateste bulunan solanin ise zehir etkisi yapar.

FENOLİK BİLEŞİKLER : bitkilerde fazla bulunur , insect ve hayvan zararına karşı bitkiyi korur.

a)      Gosipol : Demir bağlar. Yeşil renk verir.

b)      Tanen : Çeşitli metalleri çöktürme özelliğine sahiptir.

YAĞLARDA BULUNAN ANTİNUTRİSYONEL FAKTÖRLER :

a)      **Erüsik asit : Kolza tohumu yağının önemli bir unsuru olup , toplam yağ asitlerinin %20-55’ini oluşturur. Hayvanlarda toksik etkisini büyüme geriliği , kalp , böbrek üstü bezleri ve KC’de değişimler şeklinde gösterir.

b)      Siklopropenoid yağ asitleri

 ANTİNUTRİSYONEL PROTEİNLER

a)      Proteaz inhibitörleri : çözülebilen proteinlerdir ( albümin ) olup soya , bakla , mısır , arpa , patates gibi bitkisel dokularda ve hayvansal dokularda bulunur.

b)      Lektinler : ince bağırsakta monomer maddelerin emilimini etkilerler.

c)       Tripsin inhibitörü

TOKSİK AMİNO ASİTLER : Hipoglisin-A , Mimosin bunlar selenyum bağlarlar.

NİTRAT VE NİTRİTLER : Tüm hayvanlarda yemden yararlanmada düşüş , verim azlığı , gelişme geriliği , döl veriminin düşmesi ve abortlara sebep olur. Vitamin A noksanlığı ve Troid büyümesine yol açar , vejetasyon dönemi ilerledikçe nitrat azalır.

MİNERAL MADDELERİ BAĞLAYAN MADDELER

Fitik asit , okzalik asit gibi maddelerden dolayı çinko , demir , mangan , bakır , ca , p gibi minerallerin emilimini azaltır.

YEM KATKI MADDELERİ

1-      Hayvan sağlığının korunması

2-      Verimin kalite ve miktarının artırılması

3-      Yemden yararlanmanın iyileştirilmesi

4-      Yemin korunması ve belirli bir form verilmesi sağlamak amacıyla geliştirilmiş katkı maddesine denir.

YEM KATKI MADDESİNİN ÖZELLİKLERİ

1-      Hayvan sağlığını olumsuz etkilememeli

2-      Hayvan doku ve ürünlerinde kalıntı bırakmamalı

3-      Toksik sınır bilinmeli

4-      Çevreyi kirletmemeli

5-      Hayvanlarda performans artırıcı olarak kullanıldığında bunu ekonomik olarak yapmalıdır.

YEM KATKI MADDELERİNİN SINIFLANDIRILMASI

1-      Teknolojik katkılar

2-      Duyusal katkılar

3-      Büyütme faktörleri olan katkılar

4-      Besin madde niteliğindeki yemlik preparatlar.

5-      Yemden yararlanmayı artıran biyoteknolojik katkılar.

6-      Koksidiostatlar

A)     TEKNOLOJİK KATKILAR :

1-      Koruyucular

2-      Antioksidanlar

3-      Emülgatörler

4-      Bağlayıcılar

5-      Topaklama önleyiciler

6-      Asit düzenleyiciler

7-      Silaj katkıları

8-      Antifungaller

-          Emülgatörler :

·         Lesitin

·         Gliserin

·         Şeker yağ asit esteri

·         Yağ asidi gliserit poliglikol eter.

-          Bağlayıcılar :

·         Lignosülfat

·         Korboksimetilselüloz

·         Polimetilkarbomit

·         Melas*

·         Bentonit

-          Topaklanmayı önleyiciler :

·         Zeolit

·         Bentonit

·         Sepiolit

·         Kaolin

·         Kalsiyumkarbonat

·         Kalsiyumsilikat

·         Magnezyumoksit

-          Asit düzenleyiciler

·         Asetik asit

·         Kalsiyumasetat

·         Kalsiyumglukonat

·         Laktik asit

·         Malik asit

·         Sodyumasetat

-          Silaj katkıları :

a)      Bakteriyel inokulantlar :

·         Basillus subtilus

·         Enterococcus faecium

·         Laktabacillus plantarum

b)      Enzimler :

·         Amilaz

·         Selülaz

·         Pektinaz

·         Proteinaz

c)       Fermantasyon inhibitörleri :

·         Asitler : laktik asit , propiyonik asit , formik asit , sorbik asit

·         Diğer inhibitörler : tuz , formaldehit , üre

-          Antifungaller :

·         Aktif kömür

·         Propiyonik asit

·         Zeolit

·         Bentovit

·         Mannan oligosakkarit ( MOS )

B)      DUYUSAL KATKILAR

1-      RENKLENDİRİCİLER :

·         Astaxantin

·         Beta karoten

·         Lütein

·         Tanen

·         Zeasantin

2-      LEZZET VE ARAMO VERENLER :

·         Esans yağlar : tarçın , kekik , okaliptüs , soğan , sarımsak.

·         Bitkisel ekstratlar : Soğan , sarımsak , capsicium , tanenler

·         Doğal ve sentetik tatlandırıcılar : melas , tuz , vanilin , sakkakrin , kalsiyum siklonat , Na-glutamat , bir çok meyve ve esterleri.

C)      BESİN MADDE NİTELİĞİNDEKİ YEMLİK PREPARATLAR

1-      Vitaminler , provitaminler :

·         Yağda eriyen vitaminler :

-          A , D , E , K

·         B grubu vitaminler

·         Vitamin benzeri maddeler

2-      İz mineraller :

·         Demir , bakır , kobalt , manganez , çinko , iyot , molibden , selenyum , flor , krom.

3-      Amino asitler :

·         DL – metiyonin

·         DL- metiyonin hidroksi analoğu

·         L- lizin

·         L – Treonin

·         *Glisin

·         DL-Triptofan

·         DL- Lizin

4-      NPN BİLEŞİKLERİ

·         Üre

5-      ENERJİ SAĞLAYAN MADDELER

·         * melas

·         Propiyonik asit

·         Yağlar

·         Proplen glikol

·         Propiyonat tuzları

·         Fumarik asit

D)     BÜYÜTME FAKTÖRLERİ : küf , maya , bakteri , alg gibi çeşitli m.o’lar. canlı ağırlık artışını sağlayanlar vardır ;

1-      Monensin ,

2-      Zincbasitrasin

3-      Hormon benzeri maddeler : Trioksin* , Östrojenler , zeranol.

E)      YEMDEN YARARLANMAYI ARTIRAN BİYOTEKNOLOJİK KATKILAR :

1-      Probiyotikler

2-      Prebiyotikler

3-      Diğer fermantasyon ürünleri

4-      Metal amino asit şelatları ( bazı iz elementlerin emilimini sağlarlar)

5-      Enzimler

F)      Koksidiostatlar ( kanatlılarda önemlidir.)

a)      Koksidiostatikler

b)      Koksidiosidaller